Дар зиндагӣ ҳамсояҳои хубу ғамгусору намунавӣ ва дорои маърифати баланд ҳам вомехӯранд. Ҳамсояҳоеро медонам, ки гоҳо барои инсон наздиктарин афрод ва ҳатто хешовандонро низ иваз карда метавонанд. Ҳамсояҳое низ ҳастанд, ки пурарзиштарин ашёи зиндагиро ба ҳамсояи ниёзманди худ ҳадя месозанд. Шояд аз ҳамин сабаб, миёни мардум фармудае вуҷуд дорад, ки: «Хона нахар, ҳамсоя бихар».  

Ҳама гуна кору амали мо танҳо маҳсули тафаккури худи мост. Хуб мекунем ё бад, моем, ки ҳар амали хубу бадро барои хеш ва атрофиён раво мебинем. «Аз мост, ки бар мост».

Агар ба гузаштаи зиндагии хеш назар дӯзем, эҳсос мекунем, ки тӯли солҳои зиёд гоҳо амалҳои беҳадафу беҳикматеро дар рӯзгорамон роҳ додаем. Манзур он аст, ки дар рӯзҳои хурсандӣ ва ҳам мусибат бо маърака оростан ва дастурхон ороиш доданҳои аз доираи имкониятҳоямон ба ҳадди фарсахҳо дур, анқариб ки аз по задаем, вале ҳеҷ не ки ба марраи қаноат ва сабқатҳоямон  бирасем.

Наздикиҳои ҳар иду ҷашн, агар ҷайби тиҳӣ ва имконияти хеле маҳдуд ҳам дошта бошем, дар андешаи он мешавем, ки чӣ кор кунем, дастурхони пурнозу неъмате оро бидиҳем, то касе нагӯяд, ки: «Ин ҳамсоя надошт, натавонист ва шарманда шуд». Дар ин масъала хеле зиёд майна об мекунем ва ҳатто ба тасвир  коса-коса ғусса мехӯрем. Ин андешаҳои дилгиркунандаву бепояи андӯҳзо  гӯё мисли морҳои китфи Заҳҳок мағзи сари моро фурӯ мебаранд. Мо бошем, боз ҳам дар андешаи пайдо намудани маблағ ва дастурхони пур аз  мағзу мавиз мегардем. Ба хотири чӣ? Ба хотири  ҳамсоя!  Гоҳо ба назар мерасад, ки бархе аз ҳамсояҳо аслан дар рӯзи иду маросим, ки ҳикматаш дидорбинӣ, доуву фотеҳа ва ёд овардани гузаштагон аст, ин амалро мисле ки фаромӯш мекунанд.

Сахт аз ҳамсоя вобаста аст, зиндагии мо. Мустақил нестем,  бе таъсири  ҳамсоя гӯё  зиндагӣ кардан наметавонем.

Гоҳо ба худ суол медиҳем, ки аслан ҳамсояи имрӯзӣ чи гуна кас аст? Дар ҷавоб боз ҳам худ ба худ  посух медиҳем: «Он касе ки ӯ аз мо дурӣ меҷӯяду мо ҳам аз ӯ дар эҳтиётем. Касе, ки фақат андеша дорем, ки камбудамонро наёбаду бар ҳоламон нахандад, шахсе ки бо ӯ тамоми тӯли ҳаёт сабқат дорем. Нафаре, ки агар доро бошем, дӯсти мост, вагар нодор, бегона.    Баъзан ҳамсоя нафарест, ки  мушкилот ва масоили мухталифи ҳаётамонро аз ӯ пинҳон медорем ва ӯ низ аз мо асрор ниҳон  медорад. Пас чӣ маънӣ дорад, фақат ба хотири  ҳамсоя зиндагӣ кардан? Барои ӯ худро дар азоб монондан ва ниҳоят дар ҳолати ногуворе афтидан?

Имсол Қонуни  Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон»  умри 11 соларо пушти сар кард. Қонуне ки воқеан ҳам тарҳрезӣ, тасдиқ ва амалӣ намудани он рисолати хеле муҳим ва азимеро бар дӯш дорад. Ин қонун бояд қолабҳои шахшудаи зараровару хурофотпарастонаи тӯли солҳои дароз ба мағз- мағзи устухони мардуми мо ҷойгирифтаро суфта карда, аз рӯзгори аҳли ҷомеа дур созад. Қонуне, ки хеле саривақтӣ ва бар манфиати мардум, хусусан қишри ниёзманди кишварамон мебошад.  

Қайд кардан бамаврид аст, ки тӯли 11 соли мавҷудияти қонуни мазкур, аз ҷониби масъулини соҳа  корҳои назарраси зиёде ба анҷом расонида шуданд. Муҳимтар аз ҳама дар зеҳнҳои мардум як такони тозае рух дод ва эшон то як андоза дарк намуданд, ки воқеан ҳам исрофкориҳои берабту беандоза фақат бар зарари худи одамон аст ва сабаби бештари мушкилоти иҷтимоии ҷомеа ҳам аз ҳамин исрофкорӣ маншаъ мегирад. Акнун мардуми бомаърифат ва бофарҳанги мо дар зиндагӣ ва маъракаороиҳои худ низоми чашмрасеро роҳандозӣ намудаанд. Вале бо таассуф гуфта метавонем, ки ҳанӯз ҳам зеҳнҳои бархе аз одамон дар ин росто хуфта аст. Ин гуна афрод назари хурофотпарастона ва аз аслу воқеияти расму оинҳои миллӣ бархӯрдории маҳдуд доранд.

Мусаллам аст, ки дар ҳаёти ҳаррӯзаи инсон хабари маргу даргузашти одамон бо сабабу баҳонаҳои гуногун ба гӯш мерасад ва дар ин масъала ҷавонони ҳанӯз аз ҳаёт чизе нодида низ истисно нестанд. Чун аз қадим мардумон мегӯянд, ки: «Марг ба ҷавониву пирӣ кор надорад». Табиист, ки агар ин гуна хабарҳо ба ҳар нафаре  бирасад, бе шакку шубҳа кӯшиш менамояд, агар имкон дошта бошад, ба манзили нафари мусибатдор рафта, изҳори ҳамдардии хешро баён намояд.

Аммо гоҳо мушоҳида мешавад, ки дар ин гуна маросиму маъракаҳо ба қавле: - «Мурда як тараф мемонаду тутхӯрии мардум як тараф». Ҳатто бештари маврид ба назар мерасад, ки гӯё барои қисме аз одамон  «тутхӯрӣ» муҳимтар аст, на тасаллӣ ва изҳори ҳамдардӣ ба мусибатдор.

Чанд сол пеш нафаре гуфта буд, ки: – «Аз маъракаи дуову фотеҳаи Алишери 40 - сола баргаштам ва хеле  нороҳат шудам. Аз он ки мардум боиштиҳо оши бо тамоми ҳунармандӣ пухтаи ошпазро таърифу тавсиф карда мехӯрданду баъзеҳо ҳатто иловагӣ дархост намуда, чойи кабуди талх ва сиёҳи серранг низ талаб менамуданд. Дар пасманзари «Воҳ ҷигарбандам балам!»- гуфта, нолаву фиғон бардоштани модари ҷигарпораи ҷавонмаргшуда,  мардуми ҷамъомада оши «як ба як»-ро хеле боиштиҳо мехӯрданд». Албатта ҳатто тасаввур кардани ин  ҳолат хеле риқкатовару нафратбор аст, вале мутаассифона, он ҳолатест, ки вуҷуд дошт ва шояд ҳанӯз ҳам аҳён-аҳён бо хок пошидан ба чашми масъулон ҳанӯз ҳам ҷой дошта бошад. Ҳақиқате, ки  дар маросими мардум тӯли солҳои дароз хеле зиёд ҳукмронӣ дошт.

Масъалаи дигар он буд, ки вақте нафаре аз олам дармегузашт, фарзандон ва дигар наздикони ин шахс дарҳол дар андешаи маъракаҳои вобаставу аз ҷониби мардум ба он дилбаста меафтоданд. Иқрор бояд шуд, ки дар баъзе маврид мусибати андешаи чи гуна гузаронидани маъракаҳо ва аз куҷо пайдо намудани маблағ барои ин кор, аз мусибати даргузаштани инсон гаронтар меафтод. Ин гуна маъракаҳо ва фишори гарони он имкон намедод, ки соҳибони майит барои шахси фавтида сидқан азодорӣ карда, фақат ғами даргузашти ӯро бихӯранд. Дар ин росто, вой бар ҳоли он занони бевамондаи дасттанҳо ва фарзандони ҷавон, ки дар ҷое кор намекарданд, аммо маҷбур буданд, ки маъракаҳои одатшударо мувофиқи матлаби аҳли деҳа ё маҳал доир намоянд.  Ва агар ин корро намекарданд, боз ҳам ҳаққу ҳамсоя бар ҳолашон механдиданд.

Агар аз диди таҳлил ба ин масъала назар афканем, мусаллам аст, ки  на танҳо маъракаҳои азодориву идҳо, балки ҷашни домодиву арӯсӣ ва хатнасуру зодрӯзқайдкуниҳои мардум низ рабту низом надоштанд ва ҳар кадоми он хисороти бузургеро ба буҷаи ҳар як  хонавода ворид месохтанд. Барои оиладор намудани як писар ва ё ба шавҳар додани духтар волидони бечора маҷбур мешуданд, ки  қарзу қаволаи зиёд намуда, ҷиҳоз ва хароҷоти тӯйгузарониро бо мушкилоти беандоза дастрас намоянд.  

Бемуҳобот ва муболиға гуфта метавонем, ки дар бештари маврид саррофи ҳама гуна исрофкориву хароҷоти берабту низом дар ҷомеа баъзе аз занҳо ва духтарон маҳсуб меёфтанд. Бархе аз модарон   обрӯ ва мақому мартабаи фарзанди худро дар тарозуи пулу мол ва дороӣ баркашидан мехостанд. Соҳибмаърифату соҳибилм будани фарзанд барои баъзе аз волидон дар мавқеи  охир қарор дошт. Дар ҷамъият муҳимтар  он буд, ки духтари фалонӣ бо тамоми ҷиҳози баландарзиши арӯсӣ ба шавҳар барояд, ё писари фалонӣ дар тарабхонаи баландқимате тӯйи бодабдабаву ҳамҳама доир намуда,  рӯзи арӯсбиёрон зиёда аз 20 мошини бо нарху рақамҳои «воҳима»-ро истифода бубарад.

Ба назар чунин мерасид, ки волидон низ аз ин хараҷу мараҷҳои беҳуда ва худнамоиву худситоии фарзандон парвое надоштанд. Аз он ки шумораи зиёди ҷавонон баъд аз барпо намудани оила фурсати зиёде нагузашта, аз ҳам ҷудо мешуданд ва дар баробари ин мувоҷеҳи мушкилоти гуногуни мураккабтари дигари зиндагӣ мегардиданд ва дар ниҳоят тифлакони  бегуноҳе бесаробон ва ятим мемонанд, гӯё касе аз калонсолонро ба ташвиш намеовард…

Дубора рӯ овардан ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» ва ворид сохтани тағйиру иловаҳо ба ин қонун, хеле иқдоми наҷиб ва саривақтӣ буд. Мардуми моро ҳанӯз ҳам зарур аст, ки дар роҳи амалисозӣ ва татбиқи пурраи ин қонуни хеле муҳими зиндагӣ,  аз бештари одатҳои куҳнашудаи қолабию бебунёду беҳикмат даст бикашанд ва рӯзгору зиндагии худро ҷилои тозае бубахшанд. Исрофу хароҷоти беҳудаву бенизом ба оилаҳои тоҷик фақат зарару касодӣ ворид месозаду дигар ҳеҷ. Ҷавонони мо низ бояд хуб огоҳ бошанд, ки шавқу шӯри якрӯзаву дурӯза касеро ба қуллаи мурод намерасонад. Моро маърифати асил, дониши қавӣ ва тафаккури пухтаву расида зарур аст, то сиёҳро аз сафед ва бадро аз хуб қиёс карда тавонем ва зиндагии шоистаеро сазовор бошем. Ҳар кадоми мо  бояд пайи андешаи пешравии рӯзгори хеш ва дар маҷмӯъ Тоҷикистони азиз бошем, на аз думболи худнамоӣ ва мусобиқаҳои беҳадафу бепоя.  Бояд   барои рушди оилаи худ ва бад-ин  васила баҳри инкишофи кишвари хеш ҳамеша саҳим бошем.

Бояд Қонуни  Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» ҳамеша   қонуни зиндагии ҳар кадомамон бошад, чунки он дар худ ҳикмати  низоми зиндагӣ ва тафаккури мардумро ғунҷонидааст.     

Моҳсафар Яҳёзод,

ҷонишини сармуҳаррири маҷаллаи "Дин ва ҷомеа