Тољикистон чун узви људонашавандаи ИЉШС тамоми мушкилињои со¬лњои љангро аз сар гузаронида, сањми худ¬ро дар торумори фаши¬зм гузоштааст.Азбаски давлати Шўравї њељ гуна љангро хоњон набуд ва сарњади ѓapбии мамлакат начан¬дон мустањкам буд, бинобар он дар марњаллаи аввали љанг ќўшунњои ИЉШС талафоти зиёд дод¬а, аќибнишинї карданд.Фашистон бо¬шанд, "аз муваффаќиятњояшон" болида, тамоми шањру дењоти ишѓол кардаашонро поймо¬лу торољ мекарданд. Хатари дањшатнок Ватани Шўравиро тањдид мекард.Халќи Шўравї ба муборизаи муќаддас муќобили истилогарони фашистї бархостанд.Давлати Шўравї мардумро муттањид намуда, барои шик¬асти душман равона кард. 22 июни соли 19¬41 Њукумати Шўравї тавассути радио ба мардуми Шўравї мурољиат намуда, онњоро барои боз њам зичтар муттањид шудан, интизомро мустањкам кардан, дар мањалли кори худ мутташ-акил будан, барои ба њамагуна лавозимот таъмин намудани фронт фидокорона мењнат кардан, даъват намуд. 30 июн Кумитаи Давла¬тии Мудофиа ташкил дода шуд, ки вазъи зи¬ндагии мардумро дар њолати њарбї эълон кард. Ин Куми¬та фаъолияти њарбї, сиёсї ва иќтисодию мадании халќи Шўравиро танзиму роњбарї мекард. Љанги Бузурги Ватанї сафарбарии тамоми ќувва ва захирањоро таќозо намуд.Халќи тољик низ чун мисли там¬оми халќњои ИЉШС ба њифзи Ватани сотсиали¬стї бархост. Аз рўзњои аввали љанг КМЊК Тољикистон, кумитањои вилоятї, шањрї, ноњиявї ва дигар ташкилотњои оммавии љамъиятї кори ташкилотчигї ва сиёсиро таќвият дода, фаъолията¬шонро доир ба сафарб¬арии ќуввањо ва воситањои барои кўмаки њама¬љонибаи фронт вусъат доданд.Љанг дар наз¬ди Њукумати љумњурї вазифањои бузург гузошт, ки бояд дар муддати кў¬тоњтарин њал карда мешуд. Дар солњои сахти љанг занон низ њамроњи тамоми халќњои мам-лакатамон ба муњофиз¬ати Ватани Шўравї бархостанд.Дар тўли тамоми таърих зан¬он њељ гоњ чунин фидокор¬она ба муњофизати Ва-тани худ барнахоста буданд, чуноне ки дар солњои Љанги Бузурги Ватанї мушоњида мешуд. Аз рўзњои аввали љанг њазорњо нафар фарз-андони содиќи Тољики¬стон бо ќатъият талаб мекарданд, ки онњо¬ро ба фронт фиристон¬анд. Танњо дар як ша¬бонарўз ба комиссариати ни-зомии шањри Душанбе зиёда аз 700 ариза омад. Аризадињандагон хоњиш мекарданд, ки онњо¬ро ихтиёран ба сафи Аскарони Сурх њамроњ кунанд. Ќариб 200 аризаро занон навишта буданд.19 нафар дон¬ишљўёни Донишкадаи педаг¬огии шањри Душанбе ба номи комиссариати низомї бо чунин мазм¬ун аризаи коллективо¬на навиштаанд:"Душма¬нони тамоми инсонияти мењнаткаш, фашисто¬ни Германия ба хоки Иттињоди Шўравї њуљум карда даромаданд. Мо,донишљўёни Донишк¬адаи педагогї хоњиш мекунем, ки аз љумлаи мо дастаи низомии санитарї ташкил намо¬ед. Ваъда медињем,ки дар муњорибањо баро¬бари мардон ба муќоб¬или душман мељангем"¬.Чунин аризањо хеле зиёд буданд. Танњо дар моњи июли соли 1941 ба комиссариат¬њои низомии шањру ноњияњои Душанбе,-Ленинобод, Ќўрѓонтеппа, Панљакент ва Исфара аз коргарзанон ва хизмат¬чиён зиёда аз 10 њаз¬ор ариза омада буд. Онњо дар бораи тайёрии худ иттилоъ дода хоњиш мекарданд, ки онњ¬оро ба фронт фиристо¬нанд. Дар байни аризадињан¬дагон санитарњо, таб¬ибон, муаллимон, агр¬ономњо, тракторчиён ва коргарзанони корх¬онањо низ буданд. Аз 153 аризаи ихтиёриё¬ни комбинати шоњибофии шањри Душанбе, 57 тоаш ба коргарзанони комб¬инат рост меомад.Дар маъракаи таълимї ум¬умии њарбї дар бароб¬ари мардон занон низ фаъолона иштирок на¬муданд. Солњои љанг на танњо дар ноњияњои Душан¬бе зиёда аз 940 нафар занон таълимї њарб¬иро бомуваффаќият ха¬тм карданд,балки дар дигар мавзеъњо низ фаъолзанон ба шумор зиёд буданд. Ин њаракати занон ма¬хсусан баъд аз ќабули Ќарори Њукумат аз таърихи 9 июли соли 1941 "Дар бораи тайё¬рии њатмии ањолї ба мудофиаи зиддињавої" пурзўр гардид, ки дар он ба таълимї њарбии занон низ диќќати љиддї дода ме¬шуд. Дар Тољикистон њам мувофиќи талаботи зам¬они љанг азнавсозии хољагии халќ оѓоз шу¬д.Фабрикањои либосдўзию пойафзол,комбина¬тњои бофандагии љумњ¬урї барои аскарон, либосу пойафзол тайёр мекарданд.Дар Тољик¬истон боз њам ривољ додани сохтмони муас¬сисањои саноати сабук ба назар гирифта мешуд. Аз рўзњои аввали љанг дар пањлўи аскарони сер¬миллати шўравї фарза-ндони халќи тољик низ вазифаи њифзи ватанро аз тањти дил иљро мекарданд.Номи дањњо фиристодагони љумњуриамон: А.Абдувалие¬в, О.Рањмонов, А.Мањмудов, А.Њољибоев, Э.Рўзиев, А.С¬обиров, Г.Нуров ва ѓайрањо дар остонаи бисёр шањрњои сарњадии Иттињоди Шўравї бо њарфњои заррин сабт гарди¬даанд, ки ин нишондо¬ди он аст, ки шермар¬дон барои дифои мења¬ни азизи худ љонфидоињо кардаанд. Аммо бо сабаби нобаробарии ќуввањо ва пурра муљањњаз будани аскарони фашистии немис ќўшунњои сарњадии Иттињоди Шўравї бо талафоти зиёде муваќќатан ба аќибнишинї маљбур мешуданд.Ин ба душман имконият медод,ки њар чї бештар ба дарунтари хоки ИЉШС ќадам нињад. Гитлерчиён бо маќсади дар зудтарин фу¬рсат ишѓол кардани тамоми хоки Шўравї 2 октябри соли 1941 шањри Москваро муњосира карданд. Дар назди љанговарони мо вазифаи муќаддасе истода буд, ки шањри Москва њимоя карда шавад.Дар чунин вазъияти душв¬ор моњи ноябри соли 1941 дивизияи 20-уми савор¬аи кўњгарди Тољикистон низ ба њимояи Москва рафт,ки онро полковник А.Ст¬авенков роњбарї мекард.Душман,ки аз самти шимолу ѓарб ба сўйи Москва ќуввањои навро сафарбар мекард, дар ноњияи Солнечного Волок¬аламск ба љанговарони тољик рў ба рў шуд. Ќисмњои зиёди ќўшунњои пиёдагарди фашистї дар ин љабња талаф гардиданд. Њамин тавр, дар муњорибаи Москва фирист-одагони тољик кањрамонињои зиёде нишон додан¬д. Зиёда аз 150 нафа-рашон ба ордену медалњо соњиб гаштанд.Аввалин ордени Ленинро тољикписар М.Иброњимов барои нест кард¬ани 6 танку 16 мошини душман соњиб шуд. Номњои зиёди фиристодаго-ни љумњурї:Б.Искандаров, Р.Љал¬илов, М.Мањкамов, И.Обидов, А.Очилов ва бисёр дигарон дар сањфањои муњорибањои шадиди Москва сабт гардиданд. Занони Тољикистон низ дар шика¬ст додани ќўшуни фашистии немис дар назди Москва са¬њми худро гузоштаанд¬.Масалан,Нина Лобков¬скаяи душанбегї баъди хатми мактаби зано¬наи снайперї иштирокчии муњорибаи назди Москва гардид.Ў бо снайпери худ 89 нафар душманонро нес¬ту нобуд кард. Баъд аз љангњои тўлони бо ќувваи тавоно Аскарони Шўравї ба њуљуми њалокатвор гузаштанд.¬Ин њуљум 6 декабри соли 19¬41 оѓоз гардид,ки дар натиља тамоми орзуи фашистон ба соњибшавии Москва барбод рафт. Лашкари Шўравї чунон душманро саро¬зер – муташаккилона таъкиб намуд, ки то феврали соли 1942 ќариб 400 км масофа, 11 њазор дењоту 600 шањрро аз зери тасарруфи разилони онњо озод кард. Роњбарони давлати Шўравї умед доштанд, ки ит¬тифоќчиёни Англия ва ИМА мутобиќ ба ваъдањояшон соли 1942 аз тариќи Аврупо фронти дуюм¬ро кушода, ба зудї фашистро несту нобуд месозанд. Вале мут¬аассифона, он ваъдањо амалї нашуданд. Баъд аз шикасту талафоти зиёд гитлерчиён аз тарафи љануби Иттињоди Шўравї муњорибаи калоне cap ка¬рданд. Онњо тасмим доштанд, ки бо гирифтани шањри Сталинград тамоми робитаи ѓарбии Россияро бо шарќ ќатъ намуда, ба зудї хоки ИЉШС-ро соњиб мегарданд.Тобисто¬ни соли 1942 немисњо тамоми ќувваашонро ба ин љо сафарбар карданд. Гитлер вазифа гузошта буд, ки то тирамоњи он сол љангро ба фоидаи худ тамом кунад. Бо ин маќсад 237 дивизияро ра¬вона кард. Муњорибаи Сталинград ка¬лонтарин муњорибаи давраи Љанги дуюми љањон буд. Вай 200 шабо¬нарўз давом кард.Дањњо њазор бомбаву мина ба сари ин шањр фаромада, аксари муассисањо, хонањои истиќоматиро харобу валан¬гор гардониданд.Сарф¬армондењи аскарони Шўравї тамоми ќувваро барои њимояи Сталинград саф¬арбар намуд.Дивизияи 61-уми савораи кўњгарди Тољикистон низ ба њимояи Сталинград раф¬т.Аз 19 ноябр њуљуми марговари аскари Шўравї cap шуд. Фаќат бо дасти љанговарони тољик дар ин муњориба 3500 нафар аск¬ар, 8 самолёту зиёда аз 40 танк, 46 тўп, 40 пулемёт, 300 авт-омашинаи душман несту нобуд гардидаанд. Барои нишон додани љасорат ва мардонагї дар муњорибаи Сталинград 527 нафар аскарони Тољикистон бо ордену ме¬далњо мукофотонида шудан-д.Дар ќатори онњо М.Холматов, Э.Рўзи¬ев, Р.Анваров, А.Сул¬аймонов ва ѓайрањо буданд, ки дар сањифаи таърихи Љанги Бузурги Ватанї маќоми махсусеро ишѓол мекунанд. Љанговарони тољик баъд аз ѓолибияташон дар муњорибаи Сталинград бо сарбаландї бо унвони КМ Њизби Коммунисти Тољикистон ва Шўрои Олии љумњурї нома фиристода, як бори дигар изњор намуданд, онњо лоиќу тавоноянд, ки чанд¬ин чунин душманони хунхорро дар дигар љойњо низ несту нобуд со¬занд. Баъди торумор кардани ќўшунњои немис дар Сталинг¬рад аскарони Шўравї пай дар пай ба фаши¬стон зарбањо мезаданд ва нињоят онњо ба аќибнишинї гузаштанд.Лашкари душман ќувваашонро барои муњорибаи шањрњои Курск ва Орёл саф-арбар карданд.5 июни соли 1943 фашистон њуљуми навбатиро cap ка-рданд. Дар ин муњориба аз њарду тараф 2 млн љанговарон иштирок ка-рданд. Лашкари Шўравї барои муќовимат ба ин њуљуми душман бо матонат тайёрї дида, аз лањзањои аввал онро бо шик¬аст мутаваљењ гардон¬ид.Љанговарони Тољикистонї дар ин муњорибањо низ ќањрамонињои зиёд нишон доданд. Дар задухўрди Курск батареяи Њоди Кенљаев чандин њуљуми танкњои душманро ќатъ гардонид. Худи Њ.Кенљаев ба маъюбиаш нигоњ накарда 4 танки душ¬манро оташ зада, аз кор баровард ва барои ин шуљоаташ ба унвони олии Ватан Ќањрамони Иттињоди Шўравї сарфароз гардид. Тољикписари дигар Исмоил Њамзаалиев дар муњориба захмдор шуда бошад њам, майдони љангро тарк накарда, чандин танки душманро зада аз кор барова¬рд ва ба унвони Ќањрамони Иттињоди Шўравї ќадр гардид. Натиљаи чунин ќањрамонињо буд, ки аскарони Шўравї 12 июли соли 1943 ба њуљум гузашта, то 5 авг¬уст ќўшуни немисро торумор карданд.10-11 сент¬ябри соли 1943 дивиз¬ияи 20-уми савораи Тољикистон хатти мудофи¬аи душманро рањна ка¬рда, роњи оњани Брянск-Смоленскро бурида, аз душман силоњи зиёдеро ба ѓанимат гирифт. Тирамоњи соли 1943 љанговарони Шўравї душманро таъкиб кар¬да, аз дарёи Днепр гузаштанд.Барои љасорат ва мардонагиа¬шон дар гузаштан аз дарёи Днепр тољикистонињо Д.Азизов, Њ.Ќосимов, К.Ќаюмов, И.Крушин, А.Г¬ордеев, Х.Мирзоев, С. Турдиев, М.Давлато-в, У. Яќибов ва дигарон номи ифтихории Ќањрамони Иттињоди Шўравиро мушарраф гаштанд. Ќўшунњои Иттињоди Шўравї бо матонати зиёд ба пеш мерафтанду душм¬ан ба ќафо мегашт. 5 октябри соли 1943 дар муњорибаи Волхов боз як тољикистонї Тўйчї Эрйиг-итов ќањрамонї нишон дод. Њамин тавр то тирамоњи соли 1943 Аскарони Шўравї 40 њазор шањру дењоти Ватанамонро озод карда, душманро аз хоки худ нест кардан¬д.Ин комёбињо обрўйи Иттињоди Шўравиро дар арсаи бай¬налхалќї афзунтар гардонданд¬.Дар тамоми мамлакатњои аврупоие, ки зери истиллои фашистон монда буданд, њаракатњои партизанї cap шуданд, ки дар баробари аз хоки Шўравї ронда шудани фашист¬он муборизаи якљояи зидди фашистї бо њамроњии Аскарони Сурх cap шуд. Дар озод намуд-ани љумњурињои назди Балтика ва шањри Ленинград низ хиз-мати љанговарони тољик чашмрас аст. Чунончӣ, дар муњориба ва озод намуда¬ни Ленинград фиристо-дагони Тољикистон Г.Назаров, А.Ёќубов, Ш.Исоев Ш.И¬броњимов, Т.Одилов ва ди¬гарон ќањрамонињои зиёде нишон додан¬д. Дар мубориза бањри озодии Латвия бош¬ад, Чўтак Урозов 19 июли соли 1944 бо 11 нафар рафиќонаш барои њифзи як баландї мард-онавор љангида, њалок гаштанд.Баъди маргашон ба онњо унвони Ќањрамони Иттињоди Шўравї дода шуд. Тољикписар И. Шарипов дар озод намудани шањри Уманы Украина ба унвони Ќањрамони Иттињоди Шўравї ноил гардид.Дар озод намудани Полша ва Чехославакия Ф. Ањмадов ва Э. Шарипов Ќањрамони Иттињоди Шўравї гаштанд. Дар гирифтани Берлин бошад, як ќатор фиристодагони Тољикистон: Н.Балакин, А.Гардеев,Ф.Чепуринба унвони ќањрамони Иттињоди Шўравї мушарраф гардиданд. Занони Тољикистон низ дар шика¬ст додани ќўшуни фаш¬истони немис сањми худро гузоштанд.Н-оми хатмкунандаи Дон¬ишгоњи кишоварзии Љумњурї Ойгул Мањмадљонова дар сањифањои таърих абадї сабт гардидааст. Ў баъди хатми омўзишгоњи њарбии њавої ба полки авиатсиони¬е, ки дар назди Смол¬енск мељангид, фиристода шуда буд.Ойгул на танњо дар Тољикистон шўњрат пайдо карда буд, балки дар љумњурињои бародар номи ўро бо ифтихор ба заб¬он меоварданд. Дар рўзномаи «Тољикистони Сурх» тањти унвони «Корнамоии ќањрамононаи Ойгул Муњамадљонова» мактуби коман-дири ў- капитан В.Лапко чоп шуда буд, ки дар он чунин сатрњои сами-мона навишта шудаан¬д: "Дар назди хатти фронт ба мо "мессерњо" њамла оварданд.Мо муд¬офиаи давра ташкил кардем.Ойгул ана дар њамин љо аз аввалин имтињони љангї сабаландона баромада тавонист.Ў бо пулемёти худ сам¬олёти ќиркунандаи душманро зада ѓалтонид ва тири ба нишон гирифтаи ў ба самолёти дуюм низ расид, ки онро тир¬андози ман зада афто¬нд. Ин мисол бори дигар далели он аст, ки за¬нон бо корнамоињои худ дар даќиќањои душвор бо мардон пањлў ба пањлў истода метавонанд. Тољикистонї А.Исоева низ дар фр¬онтњои Љанги Бузурги Ватанї корнамоињо нишон дода, аз сан¬итаркаи оддї то командири взвод сабзида расид. Лейтенанти калони хи¬змати тиббї Софя Мухаммадовна Ниёзова намунаи мардо-нагию диловарї нишон додааст. Вай солњои 1941-1945 духтури фронти якуми Украина буда, њаёти њазорњо нафар љанговарони шўравиро наљот додааст. Лањзањое буданд, ки ў ба даст силоњ гирифта, љангидааст.С.Ниёзова барои наљот додану матонату бебокии дар муњорибањо нишон додааш бо му¬кофотњои давлатї сарфароз гаштааст. Натиљаи чунин шуљоату мардонагии мард¬уми Шўравї буд, ки урдуи «маѓлубнашавандаи» гитлерї торумор гардиду 2-ю¬ми майи соли 1945 ло¬наи фашизм бинои рех¬иетики шањри Берлин аз тарафи лашкари Шўравї ишѓол шуд ва 8 май рољеъ ба маѓлубияти куллї ќарор имзо гардид. Аммо бо имзои таслим¬шавии фашизми Гитлерї хатари љанг ба охир нарасид, зеро Япония бо Иттињоди Шўравї дар вазъияти љангї буд. Бинобар ин 8 августи соли 1945 Иттињоди Шўравї бо ин давлати љангталаб њам љанг эълон карда,то 2 сентябр онро низ торумор намуд. Дар ин љанг низ фарзандони Тољикистон К.Саидов, Љ.Ќодиров, П.Атоев, Д.С¬обиров, О.Хусравов, А.Азизбеков ва дигар¬он мардонагињои зиёде нишон дода, бо ордену медалњо мушарраф гаштаанд. Њамин тавр, дар мудда¬ти љанги тўлонии зидди фашизм ќариб 260 њазор тоикистонињо иштирок карданд ва зиёда аз 58 њазор фиристодагони Тољикистон бо ордену ме¬далњои Иттињоди Шўравї мушарраф шудаанд, ки 54 нафари онњо ќањрамони Иттињоди Шўравї ва 19 нафар соњиби пурраи ордена «Ш¬араф» гардиданд. Умеда Вафоева, сармутахассиси МИҲД ноҳияи Муъминободsilvenpsp.rusferurezki.ru